Ko’mirni yer osti gazlashtirish haqida umumiy ma’lumot

Gazlashtirish nima?
Gazlashtirish – issiqlik, bosim, ko’mir va suv ishtirokidagi bir qator kimyoviy reaktsiyalar orqali ko’mirni gazga (sintetikgaz yoki singaz) aylantirish jarayoni.

Ko’mirni gazlashtirish uzoq vaqtdan beri mashhur texnologiya bo’lib kelgan. 1800-yillardan boshlab shahar va shaharlarni isitish uchun gaz ishlab chiqarish, gaz turbinali elektr stantsiyalarida elektr energiyasi ishlab chiqarish va sintetik suyuq yoqilg’ilarni ishlab chiqarish uchun foydalanilgan.

Singaz kimyoviy moddalar yoki vodorod, metan, ammiak, metanol va dimetil efir kabi boshqa gazlarni ishlab chiqarish uchun ham ishlatilishi mumkin.

Er osti ko’mirni gazlashtirish nima?

Ko’mirni er osti gazlashtirish – qatlamdagi ko’mirni gazlashtirish jarayoni, ya’ni er ostidagi joyda.

Jarayon er osti korxonalarida uni qayta ishlash uchun ko’mir qazib olish zarurligini yo’q qiladi. Shuningdek, u ko’mir va kulni tashishni ham yo’q qiladi. KYG 1900-yillarning boshidan beri tijorat va tajriba miqyosida joriy etilgan.

Eng oddiy shaklda KYG jarayoni quyidagicha:

1. Vertikal quduqlar ko’mir qatlamiga burg’ulanadi va gorizontal ravishda o’zaro bog’lanadi;

2. Ko’mirni yoqish uchun ko’mir qatlami yoqiladi va quduqqa havo yoki kislorod beriladi;

3. Yonish to‘liq bo‘lmagan yonish natijasida singaz va issiqlikni chiqaradi;

4. Singaz bosim, issiqlik, bug ‘(ko’mir namligidan hosil bo’lgan) va ko’mir uglerodini o’z ichiga olgan bir qator kimyoviy reaksiyalar orqali olinadi;

5. Singazning ko’mir qatlamidagi gorizontal kanallar orqali oqimi gazlashtirish kamerasidan oqib chiqadi va boshqa quduq orqali yer yuzasiga chiqadi, bu gaz chiqishi deyiladi.

Ishlab chiqarilgan gazning sifati va tarkibi ko’plab omillarga, jumladan ko’mirning naviga, ish bosimi va haroratiga, ko’mirning chuqurligiga, texnologik zonaga suv oqimiga va oksidlovchi (havo yoki kislorod) turiga bog’liq.

UCG ning afzalliklari

KYG an’anaviy usullar bilan o’zlashtirish uchun foydasiz bo’lgan ko’mir konlarida mavjud bo’lgan energiyadan foydalanish imkoniyatlarini ochadi. KYG dan foydalanish jahon ko’mir zahiralarini 900 milliard tonnadan 1,5 trillion tonnagacha oshirish imkoniyatiga ega.

KYG ning boshqa afzalliklari:

• Yer yuzasida ko‘mir qazib olish va gazlashtirish zavodini qurishning hojati yo‘q;

• yer osti ko’mir qazib olish bilan bog’liq xavflarni bartaraf etish;

• ishlab chiqarilgan singazdan turli sanoat jarayonlarida, jumladan, energiya ishlab chiqarish, suyuq yoqilg’i va kimyoviy ishlab chiqarishda foydalanish;

• Atrof-muhitning muhim afzalliklari: yer usti buzilishi va erdan foydalanishdagi mojarolarni kamaytirish (odatiy ko’mir, neft va gaz qazib olish bilan solishtirganda); nisbatan katta energiya ishlab chiqarish va uglerodni ushlash texnologiyasini qo’llashning nisbatan kichik hajmi;

• Issiqxona gazlari emissiyasining 25% ga kamayishi hisoblangan CCGT elektr energiyasini ishlab chiqarish eng kam karbonat angidrid chiqindilariga ega texnologiyadir (koʻmirda ishlaydigan elektr stansiyalariga nisbatan);

• Potentsial KYG ob’ektlari ko’pincha karbonat angidridni saqlash uchun mos bo’lishi mumkin bo’lgan geologik tuzilmalar mavjud bo’lgan hududlarda joylashgan (geosekestratsiya).